Missie ‘Vernieuwend Nederland’
Waarom grote maatschappelijke innovatie vraagt om nieuw leiderschap met een creatieve frontlinie en sterke rugdekking
Economisch gaat het Nederland weer voor de wind. Tegelijkertijd staan we voor een aantal urgente en complexe maatschappelijke opgaven. Hoe maken we de transitie naar duurzame energie? Hoe zorgen we voor innovatie in het sociale domein, bijvoorbeeld voor verhoging van de kwaliteit van zorg en onderwijs, terwijl deze ook betaalbaar blijft? De veelzijdigheid van de nieuwe uitdagingen dwingt ons tot ongebruikelijke samenwerkingen voor innovatie, zo concludeert de Dutch Creative Council, adviesorgaan voor en door de creatieve industrie, één van de negen topsectoren van Nederland. Haar oproep aan bedrijfsleven, creatieve sector en overheid: Toon creatief leiderschap en wees de stuwende kracht voor innovatie.
Uitdagingen zonder vanzelfsprekende regisseur
De uitdagingen van de 21e eeuw zijn zo veelzijdig, dat de oplossingen niet kunnen komen uit individuele sectoren. Om deze reden richt kabinet Rutte III zich binnen haar bedrijvenbeleid in het regeerakkoord minder op sectoren, maar vormen de overkoepelende uitdagingen het vertrekpunt. Een goede stap, meent de Council. Maar een maatschappelijk probleem heeft geen loket of telefoonnummer. Traditioneel ontstaat de drang voor vernieuwing, inclusief de benodigde visie en eigenaarschap, binnen een sector of bedrijf. Nu we groter moeten denken dan individuele sectoren, valt een duidelijk sectoraal eigenaarschap weg. Het roept de vraag op: wie worden de nieuwe oplossingsregisseurs? En hoe komen we tot de innovatieve visie die nodig is?
Momentum voor creatief leiderschap
Het is de drie-eenheid van state of the art kennis uit specifieke sectoren, creativiteit en de integratie van nieuwe technologie die bepalend gaan zijn voor de innovatie in Nederland, zo stelt de Creative Council. Ze ziet grote kansen in het aangaan van ongebruikelijke samenwerkingsvormen om tot nieuwe oplossingsrichtingen te komen. Hiervoor is creatief leiderschap nodig. Deze vorm van leiderschap staat voor het ontwikkelen en realiseren van innovatieve ideeën door de gedeelde ambitie om de wereld te verbeteren door ondernemerschap. Creatieve professionals, opdrachtgevers en de overheid zijn hierin de centrale spelers. Volgens oud minister Winsemius zullen het bedrijfsleven en de creatieve industrie de creatieve frontlinie moeten vormen. De overheid geeft de rugdekking, door een klimaat te scheppen waarin innovatie kan floreren.
‘Positieve onvrede zorgt voor verandering. We hebben de creatieve ‘will, skill en thrill’ in de frontlijn nodig. Net als rugdekking van verantwoordelijke beslissers.’ Oud minister Pieter Winsemius
De stuwende werking van een nieuwe norm
De combinatie van kennis en ondernemerschap uit één of meerdere industrieën met de mindset en innovatiemethodieken van ontwerpers kan leiden tot grensverleggende resultaten. Nederlandse voorbeelden zijn de Smart Highway van Heijmans met Studio Roosegaarde of het opruimen van de plastic soup in de oceanen door de Ocean Clean Up van Boyan Slat. Modemerk G-Star heeft aangetoond dat dit vertaald kan worden naar producten of ideeën die nieuwe betekenis geven voor mensen. Veiliger rijden op een intuïtief slimme snelweg, of synthetische kleding zonder plastic microvezels. Het verlegt de norm en biedt ruimte voor navolging.
‘Creatieven kunnen vanuit hun autonome denkkracht een bron van échte vernieuwing zijn in andere meer rationele domeinen.’ Filosoof Bas Haring
Verbeeldingskracht en visie
Ook over onze landsgrenzen groeit het aantal voorbeelden van projecten die nieuwe potentie blootleggen. Neem de klassieker van de High Line in New York, waarbij de restanten van de oude metrolijn een belangrijke factor zijn geworden in de vergroening van de stad. Of het recente project ‘Copenhill’ van de Bjarke Ingels Group in combinatie met vijf Deense gemeenten. Deze Deense afvalenergiecentrale levert niet alleen een topprestatie op het gebied van efficiëntie, afvalverwerking en milieuvriendelijkheid, maar is met de geïntegreerde skipiste ook een (toeristen)trekker en een trots makend baken voor de lokale bevolking. Het grote verschil tussen reguliere innovatieprojecten en deze projecten is dat er bovenop nieuwste kennis zo’n verbeeldingskracht in de visie zat, dat het bij niet eerder samenwerkende partijen de neuzen dezelfde kant op krijgt, en de bereidheid ontstaat om de investeringsgok te wagen. Dit is wat we bedoelen met creatief leiden.
Bewust bouwen aan wederkerigheid
Om creatief leiderschap tot volwassenheid te brengen, zullen bedrijfsleven, creatieve professionals en overheid er bewust aan moeten werken. Onder andere door als bedrijfsleven en creatieve professionals elkaars taal te leren spreken en de wederkerige afhankelijkheid bij innovaties in te zien. Deze beweging komt al op gang. Uit onderzoek van IBM blijkt dat creativiteit hoog op de agenda staat van de CEO’s van grote internationale bedrijven. Vanuit venture capitalists en strategy consultants is er toenemende interesse in grote designbureaus. Ze zien hoe grondig de creatieve sector is getraind in innoveren met behulp van technieken als co-creatie, design thinking en visieontwikkeling. Deze beweging kan in Nederland nog veel breder worden als opdrachtgevers, privaat én publiek, groot en klein creatieve professionals eerder en meer strategisch betrekken bij het vormgeven en realiseren van hun plannen.
’We hebben ‘soft skills for a hard century’ nodig: creatieve professionals moeten daarom verantwoordelijkheid en risico leren nemen, met een goed ontwikkeld gevoel voor ethiek en governance.’ Professor Vanessa Evers
Technologie vraagt om sociale intelligentie
‘Creatieve professionals zullen zelf actief uit hun dienende rol moeten stappen, zich bewust zijn van hun auteurschap, de keten innoveren, verantwoordelijkheid en risico leren nemen, goed samenwerken en de krachten en rolverdeling in de keten snappen.’ aldus architect Wessel van Beerendonck.
Volgens professor Vanessa Evers vraagt technologie om aparte aandacht. ‘Creatieve professionals moeten leren technologie zo toe te passen dat het de mogelijkheden van mensen vergroot, tijd bespaart, kosten verlaagt, verantwoord is, de gewenste impact heeft en sociaal intelligent is. Het gaat om een subtiele balans tussen harde en zachte vaardigheden. Om een goed gevoel voor context, cultuur en ethiek, zoals bij de toepassing van kunstmatige intelligentie en robotisering. Sociale intelligentie is ‘key’.’
Ten slotte vraagt échte vernieuwing om regionale, nationale en internationale overheden die een aantrekkelijk creatief klimaat scheppen door actief te participeren in het oplossen van maatschappelijke vraagstukken. Om overheden die als launching customer kansen geven aan creatieve bedrijven en kiezen voor de integratie van nieuwe technologie. Fieldlabs kunnen daarbij dienen als plek voor regionale experimenten, die bij succes kunnen worden opgeschaald met het oog op een bredere maatschappelijke toepassing.
‘Blijf als creatieve professional leren over tech en wat je ermee kunt, innoveer de waardeketen, ontwikkel nieuwe skills en een eigen signatuur.’ architect Wessel van Beerendonck